«مسئولیت و سازندگی»

اثر: علی صفایی حائری

نشر: لیله‌القدر

ماهیت و رویکرد اثر

کتاب «مسئولیت و سازندگی» از علی صفایی حائری، اثری بنیادین در شناخت نظام تربیتی اسلام است. نویسنده با نگاهی ژرف و نظام‌مند، دو مفهوم محوری «مسئولیت» و «سازندگی» را به‌عنوان دو رکن اصلی رشد انسان معرفی می‌کند؛ مفاهیمی که در بطن حیات انسانی نه‌تنها اخلاقی یا اجتماعی، بلکه وجودی و هستی‌شناختی‌اند. صفایی حائری از مسیر این مفاهیم، به طراحی یک روش تربیتی اسلامی و انسان‌ساز می‌رسد روشی که بر شناخت و پرورش استعدادهای بی‌نهایت انسان در بستر ایمان تکیه دارد.

خط فکری و هدف نویسنده

صفایی حائری تربیت را از سطح رفتارهای بیرونی و قالب‌های موقتی فراتر می‌برد و آن را به عنوان حرکتی پویا از مسئولیت در برابر هستی تا سازندگی در درون و بیرون انسان تعریف می‌کند. او معتقد است هر نعمتی، مسئولیتی در پی دارد و هرکه بهره‌مندتر است، در برابر جامعه و خالق خود مسئول‌تر است. این مسئولیت در نگاه اسلامی صرفاً وظیفه نیست؛ بلکه راهی است به سوی رشد روح، تزکیه، و شکوفایی استعدادهای الهی.

در همین مسیر، نویسنده با نقد کاستی‌های تربیت‌های رایج، مخاطب را به نظامی فرا می‌خواند که بر محور شناخت، تزکیه، تعلیم، تذکر، تدبر، تفکر و تعقل بنا شده است؛ یعنی همان مفاهیمی که ریشه در قرآن و سیره‌ی نبوی دارند.

ساختار و محتوای کتاب 

کتاب در دو جلد تنظیم شده و هر دو جلد در یک مجلد گرد آمده است:

– جلد اول: مباحث نظری تربیت از منظر اسلام، شامل فصل‌هایی چون مسئولیت، تربیت، ویژگی‌های مربی، روش تربیت اسلامی، شناخت، جهان‌بینی اسلامی و آرمان‌های انسان. در این جلد، صفایی حائری از خاستگاه قرآن و عقل، نظام تربیتی اسلام را تبیین کرده و نشان می‌دهد که تربیت حقیقی تنها در پرتو آزادی، تزکیه، و آگاهی ممکن است.

– جلد دوم: مباحث عملی و روان‌شناختی تربیت برای تیپ‌های گوناگون شخصیتی.

نویسنده در این بخش، روحیه‌ها و استعدادهای مختلف انسان را دسته‌بندی می‌کند—از مغرور و لجوج تا مأیوس و شکاک—و برای تربیت هر گروه، راهکارهایی متناسب با نیاز و روحیهٔ آنان ارائه می‌دهد. در پایان نیز از عنصر «هنگام تربیت» سخن می‌گوید؛ یعنی تشخیص زمان درست برای اثرگذاری تربیتی.

ویژگی‌های زبانی و روشی

صفایی حائری در سراسر کتاب، زبان فلسفی و تحلیلی را با نثر شاعرانه و پرنفوذ درهم می‌آمیزد؛ جایی که مفاهیم نظری با لطافت بیان و گرمای ایمان درآمیخته‌اند. او هرجا لازم بداند، به آیات قرآن استناد می‌کند تا تربیت را در متن وحی معنا کند؛ تربیتی که هدف نهایی آن، پیوند آگاهانه انسان با هستی و خالق اوست.

جایگاه و اهمیت اثر

این کتاب در زمرهٔ آثار اخلاقی و معارف اسلامی برجسته قرار دارد؛ اثری که از یک‌سو به مبانی نظری تربیت اسلامی می‌پردازد و از سوی دیگر، دستورعمل‌های دقیق برای مربیان، معلمان و مصلحان ارائه می‌دهد. صفایی حائری با این کتاب، طرحی جامع برای *سازندگی انسان در مسیر مسئولیت و ایمان* ترسیم کرده است؛ طرحی که تا امروز در حوزه‌های تربیتی و دینی ایران، منبعی الهام‌بخش و مرجع فکری به شمار می‌آید.

مخاطبان کتاب

مطالعه‌ی «مسئولیت و سازندگی» برای همه‌ی علاقه‌مندان به انسان‌پروری در چارچوب اندیشه اسلامی ارزشمند است—از پژوهشگران علوم تربیتی و روان‌شناسی گرفته تا معلمان، دانشجویان حوزه‌های دینی، و هر کسی که می‌خواهد به پرورش نسل آگاه، مسئول و الهی بیندیشد.

جمع‌بندی

«مسئولیت و سازندگی» کتابی است برای فهم دوبارهٔ انسان؛ انسانی که از دید صفایی حائری، فرزند هستی است و تا بی‌نهایت راه در پیش دارد. این اثر راهی است برای عبور از تربیت‌های سطحی به تربیتی که بر مبنای معرفت، تزکیه و مسئولیت بنا شده است—راهی به سوی سازندگی درونی و اجتماعی، بر پایه‌ی ایمان و خرد.